Przetrwała derusyfikację stolicy. Cerkiew św. Jana Klimaka po remoncie

Zabytkowa cerkiew na Woli stała się jeszcze piękniejsza dzięki zakończonemu remontowi elewacji. To kolejny etap prac konserwacyjnych, które w całym budynku trwają już od pięciu lat. A jest co podziwiać: świątynia przy Wolskiej 138/140 została wniesiona w latach 1903–1905 i jako jedna z trzech cerkwii prawosławnych ostała się podczas akcji derusyfikacyjnej w Warszawie w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Wolską cerkiew wzniesiono w latach 1903-1905 na terenie cmentarza, który po upadku powstania listopadowego usytuowano na dawnych umocnieniach fortecznych tzw. reduty wolskiej. Przed I wojną światową w Warszawie funkcjonowało ponad czterdzieści prawosławnych świątynii. Powstawały one jako znak carskiej potęgi oraz w imię systemowej rusyfikacji. Stawiano je w centralnych miejscach, miały bowiem stanowić wyraz obecności kultury wschodniej, która przywędrowała do nadwiślańskiego kraju wraz z zaborcą. Sytuacja zmieniła się wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku.

Wyzwolona spod jarzma opresji stolica zaczęła się pozbywać obcej tkanki stanowiącej wyraz niechcianego dziedzictwa. Tak zwana akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych dążyła do maksymalnego ograniczenia jego wpływów politycznych i społecznych oraz zerwania jego związków z mniejszościami narodowymi ukraińską, rosyjską i białoruską. Jak pisał Marek Henzler w dzienniku Polityka, stołeczny magistrat, w marcu 1919 r., powołał komisję pod kierunkiem prof. Tołwińskiego, która dokonała przeglądu cerkwi i wskazała, które należy zburzyć, które przebudować, przywracając im wcześniejszą architektoniczną formę, dla których można znaleźć nowe przeznaczenie i które (trzy) pozostawić wyznawcom prawosławia. Cerkiew św. Jana Klimaka przy ul. Wolskiej wraz z Cerkwią Świętej Trójcy na Podwalu w Warszawie oraz Cerkwią metropolitalną św. Marii Magdaleny przy al. Solidarności ostały się więc jako jedyne podczas akcji derusyfikacyjnej, którą prowadzono w dwudziestuleciu międzywojennym.

5-letni remont ze wsparciem miasta

Remont świątyni rozpoczęto w 2018 roku od wykonania izolacji przeciwwilgociowych fundamentów. Rok później przystąpiono do prac ratunkowych na wieży. Były one bardzo pilne, gdyż badania wykazały osłabienie konstrukcji. Jednocześnie wykonano remont drewnianej więźby kopuły i jej poszycia. Pozłocono także górujący nad świątynią krzyż. W kolejnych latach można było przystąpić do prac na zewnątrz. Elewacje budowli tworzy okładzina z jasnych płytek ceramicznych, uzupełniona tynkowanymi gzymsami i dekoracyjnymi sztukateriami o motywach roślinnych. Elementy te były mocno przybrudzone i uszkodzone. W trakcie remontu nie tylko dokonano niezbędnych napraw, ale też przywrócono oryginalną piaskowo-żółtą barwę dekoracji.

Ze względu na skomplikowaną bryłę budynku i ograniczone środki finansowe, parafia prowadziła remont etapami przez pięć lat. Ekipy remontowo-konserwatorskie prace wykonały rzetelnie, a ich efekt jest bardzo dobry. Remont zakończono w 2022 r. odnowieniem cokołu wraz z krużgankiem wejściowym. Na ten etap parafia otrzymała od miasta wparcie finansowe w wysokości 166 tys. zł.

fot. Hubert Malczewski | Gazeta Woli

Malowidła ścienne Nowosielskiego

Wszystkie prace przy cerkwi były wspierane dotacjami z różnych źródeł, w tym m.st. Warszawy. Od 2018 r. koszt dofinansowania miasta wyniósł prawie 1,3 mln zł. Nadal trwają prace przy nagrobkach na otaczającym świątynię cmentarzu. Ich konserwację również finansowo wspiera miasto. W dolnej cerkwi znajdują się dekoracje malarskie wykonane przez Jerzego Nowosielskiego w 1954 r. i 1979 r., których konserwacja zaplanowana jest na 2023 rok. W zeszłym roku, decyzją Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostały one wpisane do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego.

"Malowidła w dolnej cerkwi pw. Jana Klimaka na Woli charakteryzuje bogactwo teologiczne i ikonograficzne. Ponadto wartością dokumentacyjną jest charakterystyczny dla twórczości Nowosielskiego styl oraz jest koloryt polichromii, w których dominuje indygo o bogatej modulacji tonów (ożywiony akcentami czerwieni, żółci i ochry). [...] Malowidła powstałe w latach 50 i 70 XX w. oraz ikona z k. lat 70. XX w. stanowią wybitne dzieło sztuki sakralnej o wysokich wartościach artystycznych i historycznych, posiadające szczególną wartość dla Prawosławia. Dekoracja malarska kaplicy stanowi także dziedzictwo kulturowe i artystyczne o dużej randze oraz wybitny przykład polskiej sztuki malarskiej lat 50. I 70. XX w." - czytamy w komunikacie prof. dr hab. Jakuba Lewickiego Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

fot. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków